Добро Пожаловать на Форум комнаты БАКИНСКАЯ_ВИКТОРИНА

Информация о пользователе

Привет, Гость! Войдите или зарегистрируйтесь.



Nizami Gencevi

Сообщений 1 страница 23 из 23

1

Nizami Gencevi
Nizami Gencevi
[Only Registered Users Can See Links. Click Here To Register...]

İlyas Yusif oğlu Nizami Gencevi (1141, Gence -1209, Gence) -Azerbaycan şairi ve mütefekkiri. Senetkar ailesinde doğulmuş, Gence medreselerinde tehsil almış, şexsi mütaile sayesinde orta esr elmlerini mükemmel öyrenmiş, xüsusen Yaxın Şerq xalqlarının şifahi ve yazılı edebiyyatına yaxından beled olmuşdur. Türk dilinden başqa ereb ve fars dillerini de incelikle bilen şairin yunan dili ile de tanış olduğu, hemçinin qedim yunan tarix ve felsefesini, astranomiya, tibb ve hendese elmlerini yaxşı menimsediyi eserlerinden aydın olur.Ömrü boyu Gencede yaşamış, saray şairi olmaqdan qetiyyetle imtina etmiş,halal zehmeti ile dolanmışdır. Teqriben 1169/70-ci ilde Derbend hökmdarı Seyfeddin Müzefferin keniz kimi hediyye gönderdiyi qıpçaq qızı Afaq (Appaq) ile evlenmiş, 1174-cü ilde oğlu Mehemmed anadan olmuşdur.
Nizami Gencevi yaradıcılığa lirik şerlerle başlamışdır. Eserlerinden melum olur ki, şair böyük divan yaratmış, qezel ve qesideler müellifi kimi şöhretlenmişdir. Lakin Şerq tezkireçilerinin 20 min beyt hecminde olduğunu qeyd etdikleri bu divandakı şerlerin çox az hissesi dövrümüzedek gelib çatmışdır. Nizami Gencevi bütün yaradıcılığı boyu lirik şerler yazmış, sonralar poemalarında ireli sürdüyü mütereqqi ictimai-felsefi fikirlerini ilk defe hemin şerlerinde ifade etmişdir.
Nizami Gencevi lirikası yüksek senetkarlığı, mehebbete dünyevi münasibeti, insan taleyi haqqında humanist düşünceleri ile seçilir.
Lakin Nizami Gencevi dünya edebiyyatı tarixine mesnevi formasında yazdığı 5 poemadan ibaret "Xemse" ("Beşlik") müellifi kimi daxil olmuşdur. 1177-ci ilde bitirdiyi "Mexzenül-esrar" ("Şirler xezinesi") adlı ilk poeması şaire böyük şöhret qazandırmışdır. III Toğrul un sifarişi ile qeleme aldığı «Xosrov ve Şirin» poemasını 1180 ilde bitirmiş ve Mehemmed Cahan Pehlevana göndermişdir. Cahan Pehlevanın ölümünden sonra taxta çıxan Qızıl Arslan Gencenin yaxınlığında öz çadırında şairle görüşmüş ve onun nesihetlerini dinlemiş, şaire Hemdünyan adlı bir kend bağışlamışdır. 1188 ilde Şirvan hökumdarı I Axsitan şaire «Leyli ve Mecnun» mövzusunda bir eser yazmağı sifariş etmişdir. Nizami Gencevi bundan boyun qaçırmaq istemişdise de oğlunun tekidi ile teklifi qebul edib az müddetde «leyli ve Mecnun» poemasını (Şerqde ilk defe) yaratmışdır. 1196 ilde Elaeddin Körpe Arslanın adına «Yeddi gözel» eserini, nehayet, ömrünün sonlarına yaxın bütün edebi-estetik, ictimai-felsefi görüşlerini yekunlaşdırdığı «İsgendername» (teqr. 1203) poemasını qeleme almışdır.
Nizami Gencevinin ilkin Şerq Renessansının zirvesi olan yaradıcılığında dövrünün en hümanist, ümümbeşeri ictimai-siyasi, sosial ve menevi-exlaqi idealları parlaq bedii eksini tapmışdır.
Nizami Gencevi üçün şexsiyyetin en yüksek meyarı insanlıq idi. İrqi, milli ve dini ayrı-seçkiliyi qetiyyetle redd eden bu şairin qehremanları içerisinde türk, fars,ereb,çinli, hindli, zenci, yunan, gürcü ve s. xalqların nümayendelerine rast gelirik. Hümanist şair müxtelif dinlere mensub o an bu qehremanların heç birisinin milliyetine, dini görüşlerine qarşı çıxmır. Onun qehremanları edalet, xalq xöşbextliyi, yüksek meqsedler uğrunda mübarize aparırlar. İnsan şexsiyyetine , insan emeyine ehtiram şairin yaradıcılığının baş mövzularındandır.
Nizami Gencevi hem de vetenperver idi. O, tesvir etdiyi bütün hadiseleri Azerbaycanla elaqelendirmeye, vetenin keçmiş günlerini terennüm etmeye çalışmışdır. Nizami Gencevi yaradıcılığında Veten mehebbeti doğma xalq yolunda qehremanlıq ideyası ile birleşir.
Nizami Gencevinin yaradıcılığı hümanizm, yüksek senetkarlığı ile Zaqafqaziya, Yaxın Şerq xalqları (fars, tacik, hind, efqan, kürd, türkmen, özbek, qazax, qırğız ve s.) edebiyyatlarının inkişafına güclü tesir göstermiş, dünya medeniyyeti xezinesine daxil olmuşdur.
Nizami Gencevi-nin eserleri dünyanın bir çox xalqlarının diline tercüme olunmuşdur. Eserlerinin nadir elyazma nüsxeleri bir çox xarici ölke şeherlerinin (Moskva, Sankt-Peterburq, Bakı, Daşkend,Tebriz, Tehran, Qahire, İstanbul, Dehli, London, Paris ve s.) mehşur kitabxana, muzey ve elyazmaları fondlarında qiymetli inciler kimi qorunub saxlanılır.
Nizami Gencevinin Gencede defn olunduğu yerde möhteşem meqberesi tikilmişdir.

0

2

NİZAMİ GƏNCƏVİ
SİRLƏR XƏZİNƏSİ

* * *

Şəfqətli, ədalətli tanrının adı ki var,

Hikmət xəzinəsini açan açardır, açar.

Hər sözün, düşüncənin odur əvvəli sonu.

Nə söyləsən, tanrının adıyla qurtar onu.

Qüdrətilə varlığa həyat verər həyatda,

Əbədiyyət timsalı özüdür kainatda.

Ən ulu sərkərdədir gərdişdəki aləmə,

Cavahir həmaili yaraşıqdır qələmə.

Hər səxavət çeşməsi yaranıbdır əliylə,

Kainatı qurubdur öz qadir əməliylə.

O, gizli pərdəsini açar sirli göylərin,

Üstünə pərdə çəkər hər günahın, hər şərin.

Bəzəyər qaş-daşıyla sinəsini hər dağın,

Ləpəsi - suyun hüsnü, gül-çiçəyi - torpağın.

Arifləri hər zaman fəzilətə səsləyər

Nemətini sevəni nemətilə bəsləyər.

Ağlın zərif sapına muncuğu yaraşıqdır,

Ağlın tutqun gözləri qüdrətilə işıqdır.

Müqəddəs alınlara səcdə damğası vurur,

Tacıyla tacidarlar yer üzündə taxt qurur.

Pozulmaz hökmləri hökmüylə pozan odur,

Günahları əfv edən, mərhəmət yazan odur.

Harayı bir darğadır məhşərdən qorxanlara,

Çeşməsi həyat verər təlaş yaxan canlara.

Dəyişməzdir varlığı, dəyişməzdir xisləti,

Dəyişdirər varlığı, kainatı, xilqəti.

Əzəməti yanında iki dünya əbəsdir.

Əvvəlimiz, sonumuz anicə bir nəfəsdir.

Təməlləri sarsılmaz kainatda yox tayı,

Bu mülkün bir sahibi varmı ondan savayı?

Yaratdığı yerlə göy çox boşalıb dolacaq.

Bu varlıq olmasa da - olmuş, olub, olacaq.

Peyğəmbərlər can atdı ilk sirrinə xilqətin,

Bu sirri açammadı, bu sirr çətindir, çətin.

Sirlər dəryasıdır əzəl gündən bu dünya.

Sonsuz səhradır mülkü, əbədidir bu səhra.

Əvvəlini arasan - əzəlsiz bil sən onu.

Axırını sorsalar - sonsuzluqdadır sonu.

Keşməkeşli həyatda canlı, cansız nə ki var.

Hamı onun köləsi, özü qadir hökmdar.

Ondan başqa nə varsa, ömrü deyil əbədi,

Onun ülvi varlığı bilməz ki, heçlik nədi.

Könlündə cilvələnən huri-mələk özüdür.

Nərgiz gözlərindəki nurlu bəbək özüdür.

Üzündə ismətin də, qısqanclığın da odu.

O, həm göz yaşı verər, həm də məhəbbət odu.

Ecazkar qüdrətinə min-min afərin söylər

Parlaq aylı, günəşli, sonsuz cəlallı göylər.

Gizləsə kərəmini nurlu pərdədə - tüldə.

Bitməz şəkər qamışı, bitməz tikanlı gül də.

Yaşıllıq - kərəmiylə canlanıb abad oldu,

Varlığın kölələri yoxluqdan azad oldu.

Dünyanı yaratmağa o, can atdığı zaman,

Dolaşıqlı fələyin çətin işləri yaman.

Məşəqqətli düyünü açdı qadir əməli,

Gecənin saçlarından qopdu gündüzün əli.

Cavahir boyunbağı göyün boynunda yandı.

Gecənin qıvrım saçı ulduzlarla darandı.

Kəməndindən çıxmağa məgər fələk çalışdı?

Torpağın kəmərində yeddi ulduz alışdı,

Günəş ağ qəba geydi, ay isə qara cübbə,

Yarandı mavi göydə dümağ, qapqara qübbə.

Gövhər səpən buludlar mirvari səpsin deyə,

Göydə qopdu gurultu, şimşək döndü nizəyə.

Qəlbindən dərya açdı buludların zöhrəsi,

Xızırın çeşməsilə güldü çəmən çöhrəsi.

Kəhrəba zərrə yağdı sübhün camı günəşdən.

Daşlar yağan zərrəni təşnətək uddu dən-dən.

Suyla od ülfət tutdu təbiətdə birinci,

Daşda yaqut yarandı, bəyaz sədəfdə inci.

Buxarlandı küləkdən yerin ürək qanı - su,

Daşın qanlı bağrında qana qatdı yaqutu.

Fələk açdı comərdlik bağındakı gülləri,

Dillərdə dastan etdi söz quşu bülbülləri.

Dilin tər xurmasından ürəyə nəşə doldu,

Ağızın incisinə qulaq bir sədəf oldu.

Bircə göz qırpımında gözünü yumdu guya,

Kəraməti can verdi həyat bəxş etdi suya.

Tökdü yerin saçların cahanın qucağına,

Asilik xalı qoydu Adəmin yanağına.

Getdi qızıl lövhədən natəmizlik qubarı.

Buludun göz yaşını gülə səpdi, baharı.

Ulduzlar pardaqladı çöhrəsini səmanın.

Gül-çiçəyin üstündə canı əsdi səbanın.

Bağrına qan axan gil - bəşərin ilk təməli,

Tutdu ağlın nəbzini ürəklə loğman əli.

Təbəssüm qəmi qovdu açıldı, güldü çöhrə,

Gecələrə nəğməkar, müğənni oldu Zöhrə.

Qaranlıq ənbər saçır qucağında gecənin,

Təzə ay bir sırğadır qulağında gecənin.

Söz dünyanı dolaşıb, sirlər açıb başıyla.

Sındırıbdır başını dərgahının daşıyla.

Quru, boş xəyallarla çox gəzib hər yeri o,

Yenə əliboş dönüb qapısından geri o.

Ürək də sorağında dolaşdı çox, tapmadı,

Göz də xeyli aradı, gördü ki, yox, tapmadı.

Ağıl dedi: "Çatdırım axtarışı mən sona".

Ədəbi gözləmədi, ədəb öyrətdim ona.

Kim başını keçirib bu sehrli halqaya,

Dönübdür sorağında bənizi solğun aya

Mələklər qanadlanıb cəlalını öyərlər,

Kəramət sahibləri qapısını döyərlər.

Qulluq halqası taxıb ərşi-fələyin özü,

Torpağın qəlbinə də od salıb eşqin közü.

Şəfadır xəstələrə, sinəsi dağlılara,

Qasidi nicat verər ayağı bağlılara.

Dərgahına pərdədir hicablı fələk ki var,

Pərdəsini yırtmağa əl atmamış ruzigar.

Sökə bilsə pərdəni, fələk çətin sökərdi,

Söksəydi, göy üzünü yer üzünə tökərdi.

Aciz yeri bağlayıb yəhərinin qaşına,

Nizami göz yaşını tökər yerin daşına.

Zavalsızdır birliyi, sonsuzdur cah-cəlalı,

Əbədidir cahanda şahlığı, şah cəlalı.

Könül can aynasının qubarını hey silər,

Qapısının torpağı olmağı şərəf bilər.

Gül-çiçəyə can verər dərgahının torpağı,

Gülzarının yanında yalandır İrəm bağı.

Qüdrətinə sübutdur Nizaminin varlığı,

Canı - vəhdət tarlası, könlü - gülüzarlığı.

0

3

Nizami Gəncəvi (tam adı Cəmaləddin İlyas ibn Yusif Nizami Gəncəvi) orta əsr Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri.

Nizami 1141-ci ildə Azərbaycanın qədim şəhərlərindən biri olan Gəncə şəhərində sənətkar ailəsində anadan olmuş, bütün ömrü boyu orada yaşayıb yaratmış və 1209-cu ilde Gəncədə də vəfat etmişdir.
Nizami təhsilini Gəncə mədrəsələrində almış, daha sonra şəxsi mütaliyə yolu ilə orta əsrin elmlərini mükəmməl öyrənmiş, xüsusən də Yaxın Şərq xalqlarının şifahi və yazılı ədəbiyyatına yaxından bələd olmuşdur. Türk dilindən başqa Ərəb ve Fars dillərini də mükəmməl bilən şairin Yunan dili ilə də tanış olduğu, həmçinin qədim yunan tarix və fəlsəfəsini, astronomiya, tibb və həndəsə elmlərini yaxşı mənimsədiyi əsərlərindən aydın görünür. Ömrü boyu Gəncədə yaşamış, saray şairi olmaqdan qətiyyətlə imtina etmiş, halal zəhməti ilə dolanmışdır. Təqribən 1169/1170-ci ildə Dərbənd hökmdarı Seyfəddin Müzəffərin kəniz kimi hədiyyə göndərdiyi qıpçaq qızı Afaq (Appaq) ilə evlənmiş, 1174-cü ildə oğlu Məhəmməd anadan olmuşdur.
Yaradıcılığı

Nizami Gəncəvi yaradıcılığa lirik şeirlərlə başlamışdır. Əsərlərindən məlum olur ki, şair böyük divan yaratmış, qəzəl və qəsidələr müəllifi kimi şöhrətlənmişdir. Lakin Şərq təzkirəçilərinin 20 min beyt həcmində olduğunu qeyd etdikləri bu divandakı şerlərin çox az hissəsi dövrümüzədək gəlib çatmışdır. Nizami Gəncəvi bütün yaradıcılığı boyu lirik şerlər yazmış, sonralar poemalarında irəli sürdüyü mütərəqqi ictimai-fəlsəfi fikirlərini ilk dəfə həmin şerlərində ifadə etmişdir.

Nizami Gəncəvi lirikası yüksək sənətkarlığı, məhəbbətə dünyəvi münasibəti, insan taleyi haqqında humanist düşüncələri ilə seçilir.

Lakin Nizami Gəncəvi dünya ədəbiyyatı tarixinə məsnəvi formasında yazdığı 5 poemadan ibarət "Xəmsə" ("Beşlik") müəllifi kimi daxil olmuşdur. 1177-ci ildə bitirdiyi "Məxzənül-əsrar" ("Sirlər xəzinəsi") adlı ilk poeması şairə böyük şöhrət qazandırmışdır. III Toğrulun sifarişi ilə qələmə aldığı «Xosrov və Şirin» poemasını 1180-cı ildə bitirmiş və Məhəmməd Cahan Pəhləvana göndərmişdir. Cahan Pəhləvanın ölümündən sonra taxta çıxan Qızıl Arslan Gəncənin yaxınlığında öz çadırında şairlə görüşmüş və onun nəsihətlərini dinləmiş, şairə Həmdünyan adlı bir kənd bağışlamışdır. 1188-ci ildə Şirvan hökumdarı I Axsitan şairə «Leyli və Məcnun» mövzusunda bir əsər yazmağı sifariş etmişdir. Nizami Gəncəvi bundan boyun qaçırmaq istəsə də oğlunun təkidi ilə təklifi qəbul edib az müddətdə «Leyli və Məcnun» poemasını (Şərqdə ilk dəfə) yaratmışdır. 1196-cı ildə Əlaəddin Körpə Arslanın adına «Yeddi gözəl» əsərini, nəhayət, ömrünün sonlarına yaxın bütün ədəbi-estetik, ictimai-fəlsəfi görüşlərini yekunlaşdırdığı «İsgəndərnamə» (təqr. 1203) poemasını qələmə almışdır.

Nizami Gəncəvinin ilkin Şərq Intibahının zirvəsi olan yaradıcılığında dövrünün ən humanist, ümümbəşəri ictimai-siyasi, sosial və mənəvi-əxlaqi idealları parlaq bədii əksini tapmışdır.

Nizami Gəncəvi üçün şəxsiyyətin ən yüksək meyarı insanlıq idi. İrqi, milli və dini ayrı-seçkiliyi qətiyyətlə rədd edən bu şairin qəhrəmanları içərisində türk, fars,ərəb,çinli, hindli, zənci, yunan, gürcü və s. xalqların nümayəndələrinə rast gəlirik. Hümanist şair müxtəlif dinlərə mənsub bu qəhrəmanların heç birinin milliyətinə, dini görüşlərinə qarşı çıxmır. Onun qəhrəmanları ədalət, xalq xöşbəxtliyi, yüksək məqsədlər uğrunda mübarizə aparırlar. İnsan şəxsiyyətinə , insan əməyinə ehtiram şairin yaradıcılığının aparıcı mövzularındandır.

Nizami Gəncəvi həm də vətənpərvər idi. O, təsvir etdiyi bütün hadisələri Azərbaycanla əlaqələndirməyə, vətənin keçmiş günlərini tərənnüm etməyə çalışmışdır. Nizami Gəncəvi yaradıcılığında vətən məhəbbəti doğma xalq yolunda qəhrəmanlıq ideyası ilə birləşir.

Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı hümanizm, yüksək sənətkarlığı ilə Zaqafqaziya, Yaxın Şərq xalqları (fars, tacik, hind, əfqan, kürd, türkmən, özbək, qazax, qırğız və s.) ədəbiyyatlarının inkişafına güclü təsir göstərmiş, dünya mədəniyyəti xəzinəsinə daxil olmuşdur.

Nizami Gəncəvinin əsərləri dünyanın bir çox xalqlarının dilinə tərcümə olunmuşdur. Əsərlərinin nadir əlyazma nüsxələri bir çox şəhərlərin (Moskva, Sankt-Peterburq, Bakı, Daşkənd,Təbriz, Tehran, Qahirə, İstanbul, Dehli, London, Paris və s.) məhşur kitabxana, muzey və əlyazmaları fondlarında qiymətli incilər kimi qorunub saxlanılır.

Gəncədə dəfn olunduğu yerdə Nizami Gəncəvinin möhtəşəm məqbərəsi ucaldılmışdır.

0

4

Низами Гянджеви
Материал из Википедии — свободной энциклопедии
Черновик [показать статью] (сравнить)  (+/-)
Последняя досмотренная версия (список всех) была проверена 3 ноября 2008. 66 правок требуют проверки.

Перейти к: навигация, поиск
Низами Гянджеви
азерб. Nizami Gəncəvi, перс. نظامی گنجوی
Имя при рождении:
Абу Мухаммед Ильяс ибн Юсуф
Псевдонимы:
Низами Гянджеви
Дата рождения:
Примерно 1141
Место рождения:
Гянджа
Дата смерти:
Примерно 1209
Место смерти:
Гянджа
Род деятельности:
Поэзия
Язык произведений:
персидский
Низами Гянджеви Абу Мухаммед Ильяс ибн Юсуф (перс. نظامی گنجوی — Nezâmi Ganjevi, азерб. Nizami Gəncəvi, около 1141, Гянджа, современный Азербайджан — около 1209, там же) — классик персидской поэзии, один из крупнейших поэтов средневекового Востока, привнесший в персидскую эпопею реалистический стиль. Его наследие одинаково широко ценится как национальное в Азербайджане, Афганистане, Иране и Таджикистане.

0

5

Биография

Дата и место рождения

Датой рождения Низами Гянджеви принято считать 1141 год. Этот год основывается на автобиографических указаниях в поэме «Хосров и Ширин». В главе «В оправдание сочинения этой книге» говорится:

    Мой знаешь гороскоп? В нём — лев, но я сын персти,
    И если я и лев, я только лев из шерсти,
    И мне ли на врага, его губя, идти?
    Я лев, который смог лишь на себя идти!

Из этих срок явствует, что поэт родился «под знаком» созвездия Льва. В другом месте он указывает, что в начале работы над поэмой ему было сорок лет, а он начал её в 575 году хиджры. Получается, что Низами родился в 535 году хиджры (то есть в 1141 году). В этом году солнце находилось в созвездии Льва с 17 по 22 августа. Из этого вытекает, что Низами Гянджеви родился между 17 и 22 августа 1141 года[1].

Место рождения поэта спорно. Довлет-шах (XV век) и Хаджи Лютф Али Бей в биографическом сочинении «Атешкида» (XVIII век) называют Кум в центральном Иране, ссылаясь на его собственные стихи из «Искандер-намэ»:

    Хотя я затерян в море Гянджи словно жемчужина,
    Но я из Кухистана <букв. — «Горной страны»> города Кум,
    В Тафрише есть деревня, и свою славу <букв. — «свое имя»>
    Низами стал искать оттуда.

Большинство средневековых биографов (Ауфи Садид-ад-дин в XIII в., и Доулатшах Самарканди в XV в. и другие) городом рождения Низами указывают Гянджу, в которой он жил практически безвыездно и в которой умер. Академик Е. Э. Бертельс отмечает, что в лучшей и старейшей из известных ему рукописей Низами про Кум также не упоминается[2]. В настоящее время существует версия, что сам Низами родился в Гяндже, но его отец происходил из Кума[3]. Некоторые азербайджанские востоковеды также выдвинули гипотезу, что под Кумом могло подразумеваться селение этого имени в 116 км от Гянджи[4][5]. Следует при этом отметить, что упоминаемый Низами Тафриш находится в Центральном Иране, в 222 км от Тегерана.
Мавзолей Низами в Гяндже

Население Гянджи, как и Тафриша и Кума, в ту эпоху говорило на персидском языке[6][7] (при том что именно в эту эпоху в регион пришли тюркоязычные кочевые племена сельджуков, к вождям которых перешла политическая власть в регионе и которые положили начало сформировавшейся в XV веке азербайджанской народности [8]). Во время жизни Низами, Гянджа была столицей наместничества Арран государства Ильдегизидов, иначе атабеков Азербайджана[9]

0

6

Жизнь

Отец Низами, чиновник по имени Юсуф ибн Заки, умер, когда тот был еще мальчиком, и Низами воспитывала его мать-курдянка Ра’иса и брат матери Ходжа Умар. Низами был блестяще по тому врмени образован: его поэмы свидетельствуют о прекрасном знании не только арабско-персидской литературы, но и математики, астрономии, астрологии, философии, богословия — в общем всего свода тогдашних наук. Низами, как указывалось, жил в Гяндже, при дворе сельджукских правителей (атабеков) Ильдегизидов[источник?]. Он был женат трижды. Первая и любимая жена, рабыня-половчанка Афак (которой он посвятил множество стихов), «величавая обликом, прекрасная, разумная», была подарена ему правителем Дербента Дара Музаффарр ад-Дином примерно в 1170 году. Низами, освободив Афак, женился на ней. От нее он имел сына Мухаммеда (р. ок. 1174). Афак умерла в 1178 или 1179 году, когда Низами заканчивал поэму «Хосров и Ширин». Две другие жены также умерли преждевременно.
Памятник Низами в Санкт-Петербурге, открытый в 2002 году.

Доулатшах Самарканди (1494—1495) в своей знаменитой «Тазкират ош-шоара» («Записке о стихотворцах») упоминает брата Низами, который также был поэтом. По его словам, звали его Кивами Мутарризи.

Низами Гянджеви скончался в начале 1202 года. Кто-то из близких Низами лиц, возможно его сын, описал кончину поэта и включил эти строки во вторую книгу об Искендере, в главу, посвящённую смерти античных философов — Платона, Сократа, Аристотеля. В этом описании указан возраст автора «Искендер-наме»[1]:

    Шестьдесят было лет и три года ему,
    И шесть месяцев сверх, — и ушёл он во тьму,
    Всё сказав о мужах, озарявших своими
    Поученьями всех, он ушёл вслед за ними.

0

7

Произведения
Памятник Низами в Москве
Памятник Низами в Баку

Во времена Низами Азербайджан и Арран находившиеся в составе государства Атабеков Азербайджана[10][9], а также Ширван явились новым центром персидской культуры, который перехватил эстафету у Хорасана. Специалисты отличают западную — «азербайджанскую» — школу персидской поэзии от восточной — «хорасанской» — как склонную к усложнённой метафоричности и философичности, к использованию образов, взятых из христианской традиции. Низами считается виднейшим представителем этой западной школы.

Хамса («Пятерица»)

Дошло полностью. Оно названо так потому, что состоит из 5 поэм: «Сокровищница тайн» («Махзан-ул-Асрар»), «Хосров и Ширин», «Лейли и Меджнун», «Семь красавиц» («Хафт пейкэр») и «Искандер-наме».

«Сокровищница тайн»

Написана между 1173 и 1180 годами. Относится к дидактико-философскому жанру и написана в русле суфийской традиции. Она дала образец для всех последующих поэтов, писавших в этом жанре. Открывается она главой «Речь о превосходстве слова»: «Весь предел естества захватили при помощи слова. Письмена шариата скрепили при помощи слова»; «Мы лишь в слове живем. Нас объемлет великое слово. В нем бесследно сгореть наше сердце всечасно готово». Слово — это не только слово пророка, но и слово поэта (вспомним, что для суфия поэзия — это то же религиозное пророческое служение): «Стихотворные речи — возвышенной тайны завеса — тень речений пророческих. Вникни! Полны они веса»; «В том великом пространстве, где веет дыханье творца, светлый путь для пророка, а далее — он для певца».

Основную часть «Сокровищницы тайн» занимают двадцать «Речей». Речь первая — о сотворении мира и человека. Основанием для сотворения мира, по Низами, служила любовь: «До поры, как любовь не явила дыханье свое, в бездне небытия не могло засиять бытие». Речь вторая: «Наставление шаху о справедливости»: Низами призывает к правосудию и заботе о благе подданных, угрожает карами за угнетение и насилие. Третья речь — о свойстве мира; четвертая — о благожелательном отношении шаха к подданным; пятая — о старости; шестая — о свойствах сотворенного; седьмая — о превосходстве человека над животными и т. д. Темы речей подтверждаются притчами.

«Хосров и Ширин»

Написан в 1181 году. Всепоглощающая любовь: «Все ложь, одна любовь указ беспрекословный, и в мире все игра, что вне игры любовной… Кто станет без любви, да внемлет укоризне: он мертв, хотя б стократ он был исполнен жизни». По сути это — также суфийское произведение, аллегорически изображающее стремление души к Богу; но чувства изображены настолько живо, что неподготовленный читатель даже не замечает аллегории, воспринимая поэму как роматическое любовное произведение. Сюжет взят из древней легенды, кратко обработанной уже в «Шахнаме» Фирдоуси. Сложный сюжет, описывающий множество приключений, кратко можно свести к следующему: герой — Хосров, сасанидский царевич, затем шах Ирана, любит Ширин, племянницу могучей царицы Мехин Бану. Ширин также любит Хосрова, но политические соображения заставляют Хосрова жениться на византийское принцессе, Ширин же отвергает внебрачную близость, храня целомудрие. Из ревности Хосров коварно убивает каменщика Фархада (таким образом, мы видим душу, погрязшую в грехах, которые не дают ей, при всем желании, соединиться с Богом). Лишь в конце Хосров отвергает земную тщету и соединяется с Ширин; но он гибнет от руки своего коварного сына, и Ширин пронзает себя кинжалом над его телом.

0

8

«Лейли и Меджнун»

Написан в 1188 году, разрабатывает сюжет старинной арабской легенды о несчастной любви юноши Кайса, прозванного «Меджнун» («Безумец»), к красавице Лейли.
Лейла и Меджнун

Сюжет легенды таков: поэт Кейс влюбился в свою двоюродную сестру Лейлу, но Лейлу выдали за другого, а Кейс сошел с ума и удалился в пустыню, где слагал стихи, посвященные возлюбленной; и только после смерти возлюбленные соединились в одной могиле. Низами несколько видоизменил сюжет: у него Кейс сходит с ума от любви, и именно поэтому родители Лейлы отказывают ему. Лейла, насильно выданная замуж, умирает от любви к Кейсу; узнав об этом, Кейс приходит на ее могилу и умирает там:

    Уснули двое рядом навсегда.
    Уснули вплоть до страшного суда.

Автор задаётся вопросом: что получили влюблённые за свои земные страдания, где их место в загробном мире? И он видит сон: в раю стоит трон, и на этом троне живут два ангела, счастливо лаская друг друга…

Общий смысл поэмы — безграничная любовь, находящая выход лишь в высокой поэзии и ведущая к духовному слиянию любящих.

«Семь красавиц»

Написан в (1197 году. В основу сюжета положена легенда о сасанидском шахе Бехраме Гуре. Поэму составляют семь рассказов царевен, жён Бехрама, живущих в семи павильонах, каждый из которых, в соответствии с астрологической наукой, посвящен какой-либо планете и дню недели и имеет соответствующий цвет. Сюжет каждой новеллы — любовное переживание, причём, в соответствии с переходом от чёрного цвета к белому, грубая чувственность сменяется духовно просветлённой любовью. Вторая тематическая линия поэмы — превращение Бехрама из легкомысленного царевича в справедливого и умного правителя, борющегося с произволом и насилием.

0

9

«Искандер-наме»

Написал около 1203 года. Его Низами считал итогом своего творчества; по сравнению с предыдущими «романами в стихах» она отличается некоторой философской усложнённостью. В центре её — образ Искандера (Александра Македонского). С самого начала он выступает как идеальный государь, воюющий только во имя защиты справедливости. Поэма делится на две части: «Шараф-наме» («Книга славы») и «Икбал-наме» («книга судьбы»). «Шараф-наме» описывает (на основе восточных легенд) жизнь и подвиги Искандера. «Икбал-наме» композиционно делится на два больших раздела, которые можно озаглавить как «Искандер-мудрец» и «Искандер-пророк». Тайный голос сообщает Искандару, что он избран для возвещения истины всему миру, и приказывает объехать всю землю. Отправляясь в путь, Искандер берёт «книги мудрости» Аристотеля, Платона и Сократа. Далее следуют описания четырёх путешествий Искандера, его встреч и диспутов с индийскими и греческими мудрецами, различные философские новеллы. Во время четвёртого путешествия (на север) он приходит в страну, где нет ни властей, ни притеснителей, ни богатых, ни бедных, ни преступлений, ни казней, где не знают лжи и несправедливости. Таким образом, во второй части поэмы Искандер предстает просветленным идеальным властителем, познавшим тщету земных устремлений.

Поэма кончается описанием смерти Искандера и смерти самого Низами, очевидно написанным или по крайней мере дописанным кем-то другим.

Диван

Сохранившийся лирический «Диван» Низами составляет 6 касыд, 116 газелей, 2 кит’а и 30 рубаи; по словам его средневековых биографов, это лишь небольшая часть его лирики.

Значение творчества

Труды Низами оказали громадное влияние на дальнейшее развитие восточной и мировой литературы вплоть до ХХ века. Известны десятки назире (поэтических «ответов») и подражаний поэмам Низами, создававшихся начиная с XIII века, принадлежащие в том числе Алишеру Навои, индоперсидскому поэту Амиру Хосрову Дехлеви и др.

0

10

Проблема культурной идентичности Низами

Культурная идентичность Низами является предметом разногласий с 40-х годов XX века, когда ряд советских исследователей заявил о наличии у Низами азербайджанского самосознания.

Виктор Шнирельман отмечает, что до 40-х годов XX-го века культурная идентичность Низами не дискутировалась, он признавался персидским поэтом [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18]; однако после 1940 года на территории СССР Низами стал на официальном уровне считаться азербайджанским поэтом [19] .

Статью в БСЭ 1939 года о Низами, где тот назывался азербайджанским поэтом, написал Крымский, до того называвший Низами персидским поэтом [20] . Аналогично поменял свой взгляд на национальность Низами известный советский востоковед Бертельс [21] [22]. После 1940 года все советские исследователи и энциклопедии признают Низами азербайджанским поэтом [23] [24] [25] [26] [27]. [28]

После распада СССР большинство постсоветских источников продолжают считать Низами азербайджанским поэтом [29] [30] , однако ряд российских ученых вновь говорит о персидской идентичности Низами. [31] [32] [33]

Азербайджанские исследователи Низами считают, что в стихах поэта присутствуют примеры азербайджанского самосознания [34] [35] [36] . Азербайджанский автор Рамазан Кафарлы полагает, что Низами писал не по тюркски, а по-персидски, так как «на Востоке можно было бы скорее прославиться и распространить свои воззрения в различных странах посредством персидского и арабского языков»[34] . В свою очередь иранские исследователи приводят аналогичные примеры персидского самосознания в стихах Низами и отмечают, что в его стихах «тюрк» или «индус» не национальности, а поэтические символы. [37]

За пределами СССР в большинстве [38] академических трудов [39] [40] [41] [42] [43] [44] (в том числе и турецких авторов [45] [46] ) и авторитетных энциклопедий: Британника, Лярусс, Ираника, Брокгауз и пр.[47][48][49][50][51],[52][53] [54] [55] [56] [57] [58] [59] [60] [61] Низами признается персидским поэтом.

Некоторые советские и иностранные ученые полагают, что «азербайджанизация» Низами в СССР в 40-х годах 20 века есть политически мотивированная государственная акция [19] [33] [62] [63] [37] [64] [65]

0

11

Низами в Азербайджанской Республике

    Основная статья: Азербайджанизация Низами

Почтовая марка СССР, посвящённая Низами, 1981, 4 коп. (ЦФА 5197, Скотт 4949)
Оригинальная почтовая марка к 850-летию со дня рождения Низами. СССР, 1991, номинал 4 коп.
Юбилейная монета СССР 1 рубль, посвященная 850-летию Низами, 1991

До конца 1930-х гг. в Азербайджане отсутствовали какие-либо исследования о Низами и он не считался азербайджанским поэтом[19] [66], что впоследствии было расценено как результат вредительства.[67]. Выделение в конце 1936 г. Азербайджана в качестве отдельной советской республики потребовало создания Советскому Азербайджану особой истории, результатом чего стала стремительная «азербайджанизация» местных исторических деятелей, включая Низами[68]В 1937 в Баку вышла «Антология азербайджанской поэзии» со стихами Низами, хотя в первоначальном варианте включать в нее Низами ещё не планировалось (этот факт был объявлен происками «врагов народа»).[69][70] Тогда же к подготовке к публикации произведений Низами приступил Институт истории языка и литературы Азербайджанского филиала АН СССР[71] 16 апреля 1939 г. в газете «Правда» было опубликовано письмо азербайджанской интеллигенции Сталину с благодарностью за то, что он «вернул» азербайджанцам Низами, объявив его азербайджанским поэтом.[72].

С процессом азербайджанизации Низами тесно связан[68] 800-летний юбилей поэта, который готовился на государственном уровне с 1939 г.[73], но был отложен из-за начала войны и справлен в 1948 году. Произведения Низами переводятся на азербайджанский язык (все они были изданы по-азербайджански между 1941 и 1947 гг.).[74]. В частности, "Лейли и Меджнун" перевел на азербайджанский язык Самед Вургун (1939 г., изд. 1942 г.)[75].

В 1947 году в Гяндже был воздвигнут мавзолей поэта (на месте древнего, к тому времени разрушенного).

В Баку, Гяндже и других городах Азербайджана есть многочисленные памятники Низами, институт НАНА, улицы, районы и станция метро, названные в честь великого поэта.

0

12

Əsərləri

    * Sirlər xəzinəsi
    * Xosrov və Şirin
    * Leyli və Məcnun
    * Yeddi gözəl
    * İsgəndərnamə (Şərəfnamə və İqbalnamə adlı iki hissədən ibarətdir)
    * Divanı (dövrümüzə natamam gəlib çatıb)

Nizami Gəncəvinin əsərləri VikiMənbədə

[redaktə / تحریر] Haqqında olan ədəbiyyat

    * Babayeva T. Nizami Gəncəvinin ədəbi irsində şəxsiyyət problemi.- B., 2000.- 200 s.

    * Kərimli T. Nizami və tarix.- B.: Elm, 2002.- 241s.

    * Əlibəyzadə E. Nizami və tariximiz.- B., 2004.- 186 s.

    * Rzasoy S. Nizami poeziyası: Mif-tarix konteksti.- B.: Ağrıdağ, 2003.- 212 s.

    * Arzumanlı V. Nizami Gəncəvinin dünya şöhrəti -.B.: Qartal, 1997.

    * Əhmədov Ə. Nizami-Elmşünaslıq.-B., 2001.- 254 s.

0

13

OĞLUM MƏHƏMMƏDƏ NƏSİHƏT

Sən, ey on dörd yaşlım, hər elmə yetkin!
Gözündə əksi var iki aləmin!
Yeddi yaşın oldu o zaman ki, sən,
Açıldın gül kimi, güləndə çəmən.
İndi ki, çatmışdır yaşın on dördə,
Başın sərv kimi durur göylərdə.
Qəflətdə oynama, qeyrət vaxtıdır,
İndi hünər vaxtı, şöhrət vaxtıdır.
Ucalmaq istəsən, bir kamala çat,
Kamala ehtiram göstərər həyat.
Uşaqkən əslini sorsalar bir az.
Ağac bar verəndə cinsi sorulmaz!
Elə ki böyüdün, belədir qayda,
Atanın adından sənə nə fayda?
Sən, aslanlar kimi keç cəbhələrdən,
Yalnız hünərinin balası ol sən!
Səadət kamalla yetişir başa,
Xalqa hörmət elə, ədəblə yaşa.
Başına əfsanə düşdüyü zaman
Allah qorxusunu unutma bir an.
Öz adına layiq işlər gör ki, sən
Axırda utanma xəcalətindən.
Oğul, sözlərimə yaxşı qulaq as!
Ata nəsihəti faydasız olmaz.
Görürəm, şöhrətdə ləyaqətin var,
Şerdə, sənətdə məharətin var.
Şairlik eləmə Dövrə bax ki, bir„
Tərif əvəzinə pislənir şer
Şerdən ucalıq umma dünyada.
Çünki Nizamiylə qurtardı o da.
Hərçəndi sənətin çox rütbəsi var»
Həyata faydalı bir elm axtar.
Bu əyri cizgilər cədvəlində sən
Özünü şərh edib, özünü öyrən!
Ol öz vicdanının sirrinə açar,
Çünki bu mərifət qəlbə nur saçar,
Elmlər elmidir demiş peyğəmbər
Din elmə, təbabət elmi müxtəsər.
Göbəkdəki ətri bu iki elmin
Fəqihlə təbibdir bunu bil yəqin.
Fəqih olsan əgər itaətkar ol,
Hiylədən, riyadan daim kənar ol.
İsa mərifətli həkim ol, amma,
İnsanı öldurən bir həkim olma.
Həm həkim, həm fəqih olsan sən, əgər, Hamının yanında adın yüksələr.
Həyat da, ölüm də qul olar sana,
Səadət və şöhrət duşər payına.
Bir elm öyrənmək istədikdə sən
Çalış ki, hər şeyi kamil biləsən.
Kamil bir palançı olsa da insan,
Yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan.
Məndən söyləməkdir, səndən eşitmək,
Bir insan əliboş gəzməsin gərək.

0

14

AZ DANIŞMAĞIN GÖZƏLLİYİ
Sözün də su kimi lətafəti var,
Hər sözü az demək daha xoş olar.

Bir inci saflığı varsa da suda,
Artıq içiləndə dərd verir su da.

İnci tək sözlər seç, az danış, az din
Qoy öz sözlərinlə dünya bəzənsin.

Az sözün incitək mənası solmaz,
Çox sözün kərpiçtək qiyməti olmaz

Əsli təmiz olan saf mirvarılar
Suya və torpağa min bəzək vurar.

Mədənlə dolsa da hər bir xəzinə,
Hər kiçik zərrəsi dərmandır yenə.

Ürəyi oxşayan bir dəstə çiçək
Yüz xırman otundan yaxşıdır gerçək!

Yüz ulduz yansa da göylərdə, inan,
Bir günə baş əymək xoşdur onlardan.

Göydə parlasa da nə qədər ulduz,
Günəşdir nur verən aləmə yalnız.

0

15

NÜŞIRƏVAN VƏ BAYQUŞLARII SÖHBƏTI

Nuşirәvan qoşunla çıxmışdı bir gün ova,
Düşdü öz dәstәsindәn uzaq, at qova-qova.
Padşaһa bu səfәrdә yoldaş ancaq vәzirdi,
һәr ikisi at çapıb, axtarıb ov gәzirdi.
Düşmәnin qәlbi kimi uçuq xaraba bir kәnd Körüncә tacidarı bürüdü, aldı һeyrәt; Xarabalıqda iki quş oxuyub durardı,
Nәğmәləri padşaһın könlündən daһa dardı. Padşaһ dedi: «Ey vәzir, bir dinlә bu avazı,
Sәncә bu fitvermәnin, söylә, nədir mәnası?» Vəzir cavab verdi ki: «Ey әsrin padşaһı, mәn Nәql edәrәm bu һalı, ibrәt almaq istəsәn;
Boş-boşuna oxumur gördüyünüz bu quşlar, Onların arasında bir kәbin söһbәti var.
Bax, bu quşa vermişdir o biri öz qızını,
Bu isә qabaqcadan istәyir ceһizini.
Deyir: «Bu viran kәndi verdikdәn sonra mәnә, Buna bənzәr bir neçә kәnd vermәlisәn yenә».
O biri quş deyir ki: «Әl çәk, mәnә dil tökmә, Padşaһın zülmünü gör, yetәr qәm-qüssә çәkmә. Әgәr padşaһ bu isә, onun sayәsində sən,
Yüz min belә xaraba kәnd alacaqsan mәndәn».

Bu sözlәr atәş kimi yaxdı Nuşirәvanı,
İnlәdikcә yüksәldi göyә aһı, fәğanı.
Ağladı, öz әliylә vuraraq öz başına,
Bәllidir ki, zülm edәn qәrq olar göz yaşına;
Dәrin bir fikrә daldı, dişlәyib barmağını
Dedi: «Quşlar da almış zülmümün sorağını. Zülmümlә, rәiyyәtin canına od vururam, Toyuqların yerindә bayquşlar oturduram.
Bu dünyada uyan mәn, saysız dәrd çәkәcәyom,.
Gördüyüm bu işlәrçin başıma döyәcәyәm.
Bәs etmәzmi soyduğum bu xalqı diri-diri,, Unutmuşam, olmaya, mәn qiyamәti, qәbri?
Nә vaxtadәk olacaq mәnim bu әlim uzun? Açmışam öz başıma öz əlimlә min oyun.
Tanrı mәnә onunçün verdi mülkü, dövlәti
Ki, bir pis iş görmәyim, ucaldım әdalәti,
Padşaһ edib, tutdular misimi bu qızıla,
Mәnә tapşırılana qulaq asmıram әsla.
Adımı pislәyirәm yağdırmaqla qәm, sitәm,
Özgәyә zülm etmәklә özumә zülm edirәm.
Gәrәk insaf yağaydı işimdәn vә sözümdәn,
Nә tanrıdan utandım, nә ar etdim özümdәn,
Bu gün zülm mәnim peşәm, mәnim tamaşam oldu.
Sabaһ söylәyәcәklәr gör necә bәdnam oldu.

Böylә bәdәn layiqdir, mәncә yandırılmağa,
Baxınız bir sinәmә çәkilәn çarpaz dağa.
Nә vaxtadәk sürәcәk zülmüm öz dövranını,
Tökәcәyәm abrımı, öz xalqımın qanını?
Etdiyim quldurluğu, nә qәdər günaһım var,
Qiyamәt günü mәndәn bir-bir soruşacaqlar,
Mən һәyasız olmuşam, necә xәcil olmayım,
Daşürәkli olmuşam, necә zәlil olmayım?
Bilirәm ki, layiqәm töһmәtә, mәzәmmәtә,
Aparıram bunları özümlә qiyamәtә.
Mindiyim at ki vardır, boynuma yük olacaq,
Mәnә bir çarә varsa, çarәsizlikdir ancaq.
Bu saysız xәzinәdәn, bu gövһәrdәn, bil müdam
Nәriman nә apardı, söylә nә götürdü Sam?
Beylә əməldәn sonra һökmranlığım, ölkә,
Mәnә kömәk edәrmi? һeyһat! Kim bilir? Bәlkә!..»
Şaһ elә bәrk qızışdı, elә dəyişdi һalı,
Nәfәsindәn yumşaldı atının dәmir nalı.
Çapıb, öz qoşununa gәlib çatdığı zaman,
Bir qayğı qorxusuyla mәst oldu bütün caһan.
Әsarәtin vә zülmün evini etdi tarac,
Yoxsul, kimsәsizlәrdәn bir daһa almadı bac.
Qalmadı, bu ölkәdә zulmündәn zәrrә әsәr,
Nuşirәvan çox adil oldu ölәnә qәdәr.
Bu gün o yoxdursa da bu vәfasız dünyada,
Xalqı onu һörmәtlә gәtirir daim yada.
Xalqın һalına qaldı, göz oldu ölkәsinә,
Adil sözü yazıldı adının sikkәsinә.
Çox yaxşılıqla yetdi başa ömru, һәyatı,
һәr kim alim oldusa, aldı o da bu adı.
Razı sal ürәklәri, ömrün boyu sözündәn,
Allaһ da razı qalsın bәlkә sәnin özündәn.
Günәş süvarilәri qoy sәndәn razı qalsın,
Özün incisәn belә, qoy dostların ucalsın.
Al dәrdli könüllәri, һәkim kimi ver dәrman, Belәliklә sәni dә qoysunlar bir һökmran. Әdavәtdәn uzaqlaş, olsun məһәbbәtin bol.
Ay kimi, günәş kimi yüksәk ol, cavanmәrd ol, Yaxşılıqla çatdırsa һәr kәs işini sona,
Yaxşı üz göstәrәcәk öz yaxşılığı ona.
Bir qayda ilә daim dövr edәn bu asiman Yaxşıya vә yamana düz qiymәt verәr һәr an,
Üz döndәr günaһından, çalış elә itaәt, Xәcalәtlilәr kimi çәkmәyәsәn xәcalәt, ...
Üzr gәtirmә, sәndәn istәmәmişlәr һiylә,
Sәndәn istәnilәn şey yalnız әmәldir, dinlә.
Sözlә keçsәydi işlәr, әsla olmazdı dәrdi, Nizaminin şöһrәti fәlәyә yüksәlәrdi.

0

16

SULEYMAN VƏ ƏKINÇI

İstiraһәt çağında seyrә çıxdığı zaman,
Rast gәldi saf ürәkli bir adama Süleyman,
Öz köçüylә, taxtilә yaşıl çöllükdә durdu,
Caһ-calallı taxtını mina taxt üstә qurdu.
Çöldәki әkinçinin һәrәkәti, görkәmi
Süleymanın qәlbindә artırdı dәrdi, qәmi Evindә saxlamayıb bir ovuc taxıl belә, һamısını sәpmişdi bu qoca kәndli çölә,
һәr tәrәfә baxdıqca, bütün bir çöl boyunca Bәrәkәtli sünbüllәr qalxmışdı xeyli uca, Görüncә әkinçini yaşadan bu sünbülü,
Açıldı Süleymanın quş kimi birdәn dili!
Söylәdi ki: «Ey qoca, cavanmәrd ol һәr zaman,
Qurtarmazdı yesәydin dәryatәk taxılından!
Sәn tor deyilsәn, toxum səpmək yaraşmaz sәnә,
Boş-boşuna danışıb quş dili tökmә mәnә.
Belin yoxdur, torpağı qazıyıb әzab çәkmә,
Bir damla su tapmasan şoranda arpa әkmә.
Biz ki, sulu yerlәrә toxum sәpib nә aldıq, Әkdiyimiz һeç oldu, yenә әliboş qaldıq.
Sәn bu toxum yandıran susuz və quraq çöldә
Nә bәһrә görәcәksәn, nә edәcәksәn әldә?»
Qoca cavab verdi ki: «Sözlәrimdәn incimә, Sudan, torpaqdan mәnim һeç nә gәlmәz vecimә;
Yoxdur quruyla, yaşla bir işim zərrә qәdәr,
Mәn bir toxum sәpәnәm, tanrıysa kömәk edәr, Mәnim belimin tәri suyumdur, bulağımdır,
Yer qazan, torpaq atan belimsə dırnağımdır. Ölkә dәrdi çәkәrәk olmayıram biaram,
Bәsimdir bu danәlәr һәr nә qәdәr ki, varam, Muştuluq verәn kimsә inanıram ki, monә Verәcәk bir danәdәn azı, yeddi yüz danә. Toxumu şeytan ilә şәrik әkmәsәm әgәr,
Bir danәdən yeddi yüz danә yetişәr, dәyәr.
Yaxşı cins toxum sәpsәn әvvәlcә bu torpağa Sünbülün düymәlәri tez başlar çırtlamağa.
һәr bir yaradılmışa, әzәldәn bir qayda var:
Öz bәdәninә görә tikərlәr tәzә paltar.
Çәkә bilmәz yükünü İsanın һәr bir eşşәk,
һәr başsa ola bilmәz dövlәtә mәһrәm, dirәk, Kәrkadan yeyәr filin boynunu, qopararaq, Qarışqa çәyirtkәnin qıçını yeyәr ancaq.
Dәnizә min çay axar, o yenә sakit durar,
Arxa bir sel gәlәndә çalxanıb һay qoparar.
Bu lacivәrd göylәrdә, bu sonsuz kainatda
һәr kәs özünә görә bir yer tutur һәyatda. Mәtanәtli dövlәtә layiq һәr adam görcәk,
Yükün az-çoxluğundan әsla qorxmasın gәrәk, Naz çәkmәk һәr adamın işi, qılığı deyil,
Bәllidir ki, һәr qarın sirr dağarcığı deyil.
Sözü uzatmaq nәdir? Bu һamının işidir, Çәtinliklәrә dözmәk Nizaminin işidir..

0

17

SULTAN SƏNCƏR VƏ QARI

Zülm edib bir qarıya çox uddurmuşdular qan,
O da Sultan Sәncәrin tutaraq yaxasından,
Dedi ki: «Sәndә insaf az görmuşəm, qulaq as, Sәndәnsә gördüyüm zülm әsla һesaba sığmaz, Bir kefli darğa gәlib evimdә, mәni söydü,
Salıb tәpik altına doyunca döydu, döydü.
Mәn gunaһsız qarının saçlarına atdı әl,
Üzü üstә sürüdü evdәn çölә әlbәәl.
Camaat arasında söyüb mәni, qudurdu,
Evimin qapısına zülmün möһrunü vurdu.
Dedi: «Ey qozbel qarı, söylә, filan gecәdә, Filankәsi kim vurdu yaşadığın küçәdә?»
Evimi çox axtardı, qatil һardadır, deyә.
«Ey padşaһ, bu һәqarәt sığarmı yerә-göyә? Darğanın sәrxoşluğu olmuş bu işә maya,
Bәs niyә mәn yazığı salır sıxma-boğmaya. Vilayәti soyurkәn padşaһın adamları, Cinayәtkar olarmı bunda mәgәr bir qarı?
Bu zülmә әl atarkәn xalq arasında darğa
Mәnim ismәtim, sәnin әdlin duşdü ayağa.
Bu yaralı sinәmdәn bir dә axıtdılar qan,
Özümü itirmişәm, qalmamışdır mәndә can.
Ey şaһ! Dada çatmasan, olar ürәyim kabab, Qiyamәtin günündə çәkilәr sәndәn һesab.
Aһ, sәndә nә әdalәt, nә, mərһəmət görürәm,
Mәn sәndә sonsuz zülm vә әziyyәt görürәm. Rәiyyәtә һәr zaman kömәk etmәli padşaһ, Sәndәn xarlıqdır gәlәn bizә, ol bundan agaһ.
Bir һünər deyil almaq yetimlәrin malını,
Buna mәrdlik demәzlәr, düşün işin dalını. Çapdırıb qarıları, öldürtmә, gәl, acından, Onların, gәl, utan bir qar kimi ağ saçından.
Özün gülkәn edirsәn şaһlıq iddiası sәn, Zalımsan, ziyankarsan, axır ki, şaһ deyilsәn.
Şaһ ölkәnin işini nizama salsın gәrәk,
һәr zaman rәiyyətin qeydinә qalsın gәrәk,
Ta ki, һamı һökmünә etsin һörmәt, әysin baş, Könullәr onu bilsin özünә bir dost, sirdaş. İşlәrinlә alәmi alt-üst eylәmisәn sәn,
Söylә, bir özlüyündә nә һünәr göstәrmisәn?
Bir zamanlar türklәrin çox yüksәkdi dövlәti, Bәyәnildi һәr yanda ölkəsi, әdalәti,
Dağıldı şәһәrlinin evi sәnin әlinlә,
Әkinçinin xırmanı dәnsiz qaldı sәninlә.
Ölümün dәһşәtindәn qorxub bir һesab apar, Növbә sәnә dә çatar, әlini eylә һasar.
Әdalәt çırağındır yolunda, olma naşı,
Bu günündür sabaһın әn meһriban yoldaşı. Qarıları sözünlә şad et, sevdir özünü,
Sәn bu qoca qarının unutma, gәl, sözünü.
Çәkin, çarәsizlәrin dağıtma var-yoxunu,
Bәlkә o qәmlilәrin yemәyәsәn oxunu.
Sәn ki, һәr bir bucağa ox atırsan bu qәdәr,
Açların qarğışından, söylә, qafilson mәkәr?
Unutma ki, dünyanı fәtһ etmәyә açarsan.
Dunyada zülm etmәyә sәn ki, yaranmamısan.
Sәn һökmdar olmusan—yetişәsәn һaraya,
Daim mәlһәm qoyasan vurulan һәr yaraya. Zәiflәrin adәti sәnә naz elәmәkdir,
Sәnin vәzifən isә onlara can demәkdir.
һәr zaman rәiyyәtin dilәyinә qulaq as,
Ürәkdәn mәzlumların ürәyinә qulaq as». Xorasanı alandan sonra o, Sultan Sәncәr
Bu sözü asan bilib, çәkdi çox böyük zәrәr.
Bu dövrdә nә insaf, nә dә ədalәt qalmış,
Onlar uçub simürğün qanadında yurd salmış. Abır, һәya qalmadı tәrk etdi bu çardağı,
Әһdә vәfa atıbdır bu asılı torpağı.
Çox danışdı, qalx, yetәr, bu şairlik ilһamı
Qana dönmüş qәlbinə qan qoymuşdur, Nizami!

0

18

KƏRPİCKƏSƏN KİŞİNİN DASTANI

Şam şәһәrindә xeyli qoca bir kişi vardı,
Pәri kimi, cin kimi camaatdan qaçardı. Toxuyardı özünә yaşıl otlardan köynәk,
O, ruzi qazanardı һәr gün kәrpic kәsәrәk. Pәһlәvanlar әlindәn qalxan düşdüyü zaman, Qәbirdә o kәrpiçdәn düzәldәrdilər qalxan.
һәr ölüyә ölürkәn onun kәrpici niqab,
Günaһgar da olsaydı, ona yox idi әzab.
Öz işinә mәşğulkәn bir gün o qoca kişi,
Fәlәyin öz әliylә bir daһa artdı işi.
Birdәn-birә bir gözәl oğlan göründü gözә, Qocanın qarşısında durub başladı sözә:
«Bu düşkünlük nәdir, nә, nәdәn düşdün bu һala? Eşşәk kölәlәr işlәr belә palçıq, samanla.
Torpağın qalxanına qılınc vurma bu qәdәr,
Qalx ki, sәndәn bir qarın çörәk әsirgәmәzlәr.
Bu kәrpicin qəlibi yansın deyә oda at,
Başqa bir sәnәt tapıb, işlә muradına çat!
Nә vaxtadәk daş-kәsәk әzәcәksәn, söylә, sәn? Sudan, palçıqdan әldә nә һasil edәcәksәn? Qocasan, tut özünü aһıllara bәrabər,
Cavanların işini sәn cavanlara qaytar».
Qoca dedi: «Cavansan, belә caһillik etmә!
Әl çәk açı sözlәrdәn, mәnә ağıl öyrәtmә!
Qocalar kәrpic kәsәr, son günlәri yaşayar! Әsirlәrsә һәr zaman yük çəkәr, yük daşıyar. Onunçün öyrәtdim ki, әlimi bu sәnәtә,
Bir gün sәnә әl açıb düşmәyim xәcalәtә
. Deyiləm һeç kәsә xәznədәn ötrü möһtac,
Әlinin zәһmәtiylә toxdur gözüm, deyil ac.
Mәni bu ruzi üçün günaһkar sayma, bәsdir, Düşünsәn bilәrsәn ki, dediklәrin әbәsdir».
Gözәl oğlan sarsıldı qocanın bu sözündәn,
Orda durmadı getdi, yaş axıdıb gözündәn. Dünyagörmuş adamdı söylәdiyim bu qoca,
Öz işiylә һamının gözündә oldu uca.

0

19

YARALI BİR UŞAĞIN DASTANI

Azadә böyümüşlәr cәrkәsindәn bir uşaq
İki-üç һәmyaşilә çölә çıxdı kefi çağ.
Elә ki yola düşdü bu uşaq, birdәn-birә, Yüyürәrkәn ayağı sürüşdü, dәydi yerә.
Elә bәrk yıxıldı ki, sındı birdәn ayağı,
Qırılmışdı çox yaman varlığının dayağı.
Uşağın yaşıdları batdılar bundan qәmә,
һey çarә axtardılar bu qәmә, bu matәmә,
Onu sevәn bir uşaq dedi: «Çarә var gerçәk,
Gәlin onu quyunun lap dibindә gizlәdәk.
Ta ki, bir gündüz kimi olmasın aşҝar bu sirr Atasından xәcalәt çәkmәk yaxşı deyildir». Ordakı uşaqlardan uzaqgörәn bir nәfәr
Şikәst olmuş uşağın, düşmәniydi, müxtәsәr.
Bu һalı ölçüb-biçdi, sonra düşündü bir az,
Öz-özünә dedi ki, bu sirr gizlindә qalmaz.
Mәn ki, һәmin uşağın bir düşmәniyәm, demәk, Bu işi eşidәnlәr yәqin mәndәn bilәcәk.
Uşağın atasına gedib tez verdi xәbәr,
O da gәlib oğluna çarә gördü birtәһәr.
һәr kimdә ki, vardırsa ağıllılıq cövһәri.
O bacarar һәr işi, parlar onun gövһәri.
Fәlәklәrin bәndini açar ancaq o qoçaq.
Ki, basa bilsin onun başına bir gün ayaq.
Fәlәyin az-çoxuna göz yuman gündәn bәri, Nizaminin işlәri keçmişdir fәlәklәri.

0

20

Halal olsun Nizamiyə!   

Mən bu böyük insanlara baxanda fəxr edirəm ki Azərbaycanliyam!

Düşmənimiz ermənilərinsə cəmi bir qabağa atdıqları var idi, andranik   , onunda vaxtında paşamız qulağını kəsdi)))))))))

0

21

Bir gün yol kənarında bir it ölüsü olur. hər gələn min lənət deyib gedir.biri qoxsundan narahatçılıgını bildirir, digəri leşin çirkinliyindən ağzını əyib keçir.
Bu dəmdə Nizami keçirmiş həmin yerdən.İtin yerdə qalmış leşinə baxıb deyir- Gör necədə mirvari kimi düzülmüş dişləri var!  Və bununlada bizə  hər şeydə gözəllik axtarmağın lazım olduğunu çatdırır

0

22

[i]«ХОСРОВ И ШИРИН». ГЕОГРАФИЯ ПОЭМЫ
Из научных работ, посвященных анализу тех или иных аспектов произведений великого Низами, можно составить, вероятно, весьма солидную библиотеку. И все же исследовательский интерес далеко еще не исчерпан.

Мы обратились в этой статье к вопросу о локализации географических названий в поэме «Хосров и Ширин», ибо эти названия всегда тесно связаны с историей, психологией, культурой народа. Думаю, попытка проследить истоки этих названий представляется небезынтересной.

К географическим названиям поэмы относятся такие, как «Шахруд», «Газна», «Гилян», «Горган» и т. д. Так, гидроним «Шахруд» — это название реки, находящейся на территории Ирана; он состоит из двух компонентов: шах — «царь» и руд — «река», т. е. «главная река» (букв. «шахская река»); слово «шах» в персидском имеет значение не только «шах», но и «большой», «главный» и т. п. За последние 800 лет гидроним не подвергался фонетическим и семантическим изменениям. Однако в поэме есть топонимы, которые требуют специального исследования.

ГЯНДЖА, родина Низами, впервые зафиксирована на монете, датированной 712-713 годами. До последнего времени большинство исследователей полагали, что этот ойконим происходит от персидского (или иранского) слова гяндж — «клад, сокровище». Сходные с названием города Гянджа ойконимы имеются в разных географических регионах. Например, такие, как Кенчекаро, Кенчашвили, Кенчи, Кенчаты, Гандзани (селение в Богдановском районе) в Грузии, Гянджа-аул, Гянджа (название реки), Гяндже (название селения) в Дагестане.

КЫПЧАК. В главе «Смысл сказания о Хосрове и Ширин» Низами говорит:

Кыпчакский мой кумир! Мой нежный хрупкий злак!
Погибла, как Ширин, и ты, моя Афак.

Речь идет об умершей жене Низами, кыпчачке (половчанке) Афак, оставившей ему сына Мухаммеда, — поэт сравнивает преждевременную смерть героини поэмы красавицы Ширин со своей тяжелой утратой — кончиной незабвенной и любимой жены Афак.

Известно, что слово «кыпчак» как название древнетюркского народа встречается в источниках с III века до н.э., когда они еще обитали на северо-западном Алтае и в долине Чжейлан, а арабский историк Ибн ал-Асир в своем труде «Эл-камил фит-тарих», пишет, что побежденные в южнорусских степях татарско-монгольскими ордами кыпчаки в первой четверти XIII века нашли себе убежище в окрестностях Дербенда и Ширвана.

До настоящего времени селение Кыпчак, находящееся, в районе Кахи Азербайджана, не изменило свое древнее этноойконимическое название.

Нет сомнения в том, что этот населенный пункт был основан кыпчаками на территории, где в то время жили также гуннские, иберийские, аварские и другие кавказские племена. Видимо, поэтому словосочетание «боте гипчак» можно переводить как «красавица из Кыпчака», а не как «кыпчакская красавица». Таким образом, в нашем примере слово «кыпчак» в поэме «Хосров и Ширин», возможно, является не определением к слову «красавица», а названием географического объекта.

МУГАН — древнее топонимическое название территории Азербайджана. Историк X века Ал-Масуди упоминает две страны Муган. Одна из них — это Мугания, находившаяся на границе с г. Кабала, т. е. севернее р. Куры, по южному течению рек Гирдман и Геокчай. А другой Муган (город) находился на берегу Каспия. Ал-Масуди пишет, что нельзя отождествлять эти две страны.

В настоящее время Муган является названием только степи. А слово Муган, название вышеуказанной области севернее р. Куры, по течению рек Гирдман и Геокчай, как топоним вышло из употребления, но как палеотопоним осталось в названии Мугань — т. е. в названии одноименных селений нынешних районов Казах, Закаталы, Кубатлы, Агдам, Шемаха, Мартуни и т. д.

Известный советский топонимист В. А.Никонов, касаясь этимологии топонима Муган, связывает его с названием Муг —люди, которые поклоняются огню. Учитывая то, что до распространения ислама в Азербайджане местное население исповедовало зороастризм, такое объяснение вполне приемлемо. К. Кораев, касаясь названия селения Мугон в районе Кала-арал провинции Дмизак в Узбекистане, также этимологически связывает значение данного топонима со словом «муг» («огнепоклонник»).

БАРДА — один из древнейших городов Азербайджана. Происхождение топонима до сих пор не совсем ясно. По языковому и этимологическому происхождению значение топонима Барда точно не известно. Н. Набиев пишет, что Барда имеет такие значения, как «место заключения рабов, тюрьма для заключенных». По другому мнению, г. Барда еще с IV века был известен под именем Перозапат, и связан с именем сасанидского шаха Фируза. В дальнейшем название города писалось по-разному: Фируз, Перез, Партов, Барза и, наконец, Барда. Низами пишет, что этот красивый город, который является родиной мужественных людей и красивых женщин, раньше назывался Гарум//Харум, и лишь позже приобрел название Барда.

БИСИТУН. Название топонима происходит от древнего иранского названия «Багастан», а в дальнейшем «Бахистан», которое состоит из двух компонентов «баг» (бог), «стан» — топоформант (как и -шен, -ван, -кан), другими словами, данный топоним этимологически означает «обиталище богов». Известно, что язык клинообразных надписей, историческая надпись Дария, как и следовало ожидать, после их открытия Гротефендом и Ролинсоном, оказался иранским. Подобные примеры или пути образования географических названий подобной формой широко известны, например: Адербадган (в последующем Азербайджан) — место огня, Пуштунистан — страна пуштунов, Афганистан — страна афганцев и т. д. Минорский, Дьяконов, а также Ости, Хертсфельд, Хонинг, В. В. Бартольд и др. также справедливо указали на первоначальную форму низаминского «Биситун».

Таким образом, этимологическое объяснение значения топонима Биситун, известное до сих пор как происходившее от префикса отрицания «би» — без и «сотун» — колонна, стойка (оба совр. иранск.), т. е. «без колонны», неправильно.

АНДЖАРАК. В поэме «Хосров и Ширин» этот топоним упоминается как название степи:

Вот гурии в степи, что Анджарак зовут,
Вновь обретя покой, вино по чашам льют.

В современных географических картах не зафиксирована местность под названием Анджарак; в рукописях это название представлено в различных вариантах: Анджавак, Ильджавак и т. д.; на эти варианты также указывал В. Дастгарди.

В. Дастгарди считает, что данный топоним (со всеми вариантами) является названием степи, которая находится в Армении. По нашему мнению, при написании слова Анджарак писцы-переписчики допустили ошибку при письменной передаче этого слова. Это слово должно быть исправлено на Анхарак.

ПЕРИСУЗ. Данный топоним упоминается в следующем бейте:

И мчатся в монастырь — он звался Перисуз,
В день путь свой совершив, ни в чем не зная уз...

Можно предполагать, что это слово происходит от топонима Парисос древнеармянских источников. Данное слово происходит из компонентов «Парне» и греческого окончания «ос».

Однако единого мнения о местонахождении географического пункта низаминского Парисуза (или, как указано, по источникам Парисос) не имеется. С. Т. Еремян вслед за М. Бархударяном считает, что Парисос является поздним Галакендом (в современном Кедабекском районе). Однако в армянском источнике начала XV в. (1417 г.) отмечено, что село Парис находится близ города Барда. В указанном источнике сказано: «...уроженец области Херг в провинции Аран из города Бардава, из села, называемого «Парис».

Таким образом, можно прийти к следующему заключению: этноним Парисос у Низами приобрел форму Парисуз ради рифмы со следующей строкой со словом «руз». Это подтверждает и вышеуказанный факт из армянского источника, что не только во времена Низами, даже еще в XV в. вблизи азербайджанского города Барда существовало селение Парис или Парисос, называемое Низами в своей поэме «Хосров и Ширин» как Парисуз.

БАХАРЗАН. Данный топоним называется у исследователей Низами по-разному. В. Дастгарди данное географическое название дает как Базахран.

Л.Хетагуров в критическом тексте поэмы данный топоним пишет как Бахарзан без каких-либо вариантов, и редактор работы Е. Э. Бертельс соглашается с ним.

В первом переводе поэмы на русский язык Л. Липскерова (1955 г.) название данного топонима дается как «Бахарзан» и в примечаниях того же Е. Э. Бертельса указано, что «Бахарзан — местность в Армении», без каких-либо комментариев, с чем и соглашается редактор переводов А. В. Старостин. В. Дастгарди в тегеранском издании не указывает место локализации данного географического пункта.

Р. Алиев также в комментариях к данной поэме Низами указывает, что Бахарзан — местность в Армении и отсылает читателя ко второму варианту топонима Базахран.

Данное название в тексте поэмы «Хосров и Ширин» — т.е. Бахарзан (с вариантами Базахран, Бахазран) является опиской и ее следует исправить на Баджарван или Баджраван.

Надо отметить, что в древних источниках в Азербайджане отмечены три топонима Баджраван, являющиеся арабизированными от иранского Баграван: баг — «святой дух», «бог», «огонь» и раван (перс.) — «душа», а также «течение», «река», «проточная вода», «ходячая», «ясный», «плавный» и т. д. со значением «божья вода», «божественная вода», «вода огнепоклонников». М. Азерли пытался объяснить этимологическое значение топонима Баджраван. По его мнению, «огнепоклонники» при умывании и приеме пищи поют, а затем переходят в состояние покоя, что называют «бадж», а «раван» — означает состояние сильного воодушевления. Автор заключает, что происхождение топонима «Баджраван» тесно связано с зороастризмом и означает место изоляции огнепоклонников от жизненных дел для приношения молитв святым.

В Бардинском и Имишлинском районах Азербайджана также имеются два селения под названием Баджраван, а кроме того, еще одно селение Баджраван находится в Джалилабадском районе.

Из вышеуказанного можно заключить, что Баджраван у Низами в поэме «Хосров и Ширин» можно локализовать с городом Баджраван в Мугани на территории Азербайджана, а не на территории Армении, где существование географического пункта под таким названием вообще не известно.

ДИЗАКНА. Автор критического текста Л.Хетагуров дает встречающийся у Низами данный топоним (по разным рукописям поэмы) в нескольких вариантах: Дизакна, Даракба, Дирафйа, но для основного текста принимает, так же, как и В. Дастгарди, только Дизакна.

Название данного топонима состоит из трех компонентов: диз (от древнеперсидского «крепость»), ак — уменьшительная частица, на — суффикс, образующий сравнение, подобие (ср. мардане — по-мужски, мужской, хабисане — по-подлому, занане — по-женски и т. д.). Таким образом, этимологически топоним Дизакна означает «маленькая крепость» (дословно: «похожая на маленькую крепость», или вообще «крепость»).

Р. Алиев в вышеуказанных комментариях к поэме «Хосров и Ширин» пишет, что крепость Дизакна — одна из старейших крепостей Аррана, и по настоящее она называется Дизакна (находится на территории Армении). Возможно, что эта крепость находилась в Нагорном Карабахе, т. к. известно, что еще в XVIII веке Дизак был одним из пяти магалов Карабахского ханства.

На примере вышеуказанных топонимов бессмертной поэмы «Хосров и Ширин» Низами Гянджеви видно, что глубокое и всестороннее изучение и исследование географических топонимических названий, встречающихся в его вечно живой «Хамсе» («Пятерице»), является неотложной задачей как историко-этнографов, так и филологов-лингвистов, потому что многие из этих топонимов тесно и неотрывно связаны с территорией Азербайджана, с этногенетическим составом и историко-культурной жизнью Азербайджана в раннем средневековье.

0

23

:D  Адамы беля хирстяндирирляре))))глупости)

"Всем известно, что наши глубоко несчастные восточные соседи, страдающие специфической формой мании присваивания,не гнушаются такими подлогами, которые в состоянии опровергнуть любой человек со знаниями в области истории на уровне студента-второкурсника. Предлагаю вспомнить о том, как в 30-ые годы прошлого века азербайджанцы оттачивали своё воровское мастерство, на этот раз в области литературы 
Речь идёт о такой грандиозной афёре как создание азербайджанской литературы... задолго до появления самих азербайджанцев 
Естесственно, создавалась эта литература путём наглого и невежественного присваивания различных поэтов и писателей "учёными-литературоведами" "Страны огней" под чутким руководством товарища Сталина.

Конкретнее, ниже речь пойдёт о великом средневековом персидском поэте Низами из армянского города Гандзака, он же Низами Гянджеви, который сам того не ведая, вдруг стал... азербайджанцем, о которых кстати, в его время даже и не слышали 

Эта статья отсканирована мной из русского перевода книги Рафаела Ишханяна "Вопросы происхождения и древнейшей истории армянского народа". Автор статьи - Р. Симонян, перевёл статью председатель московского армянского культурно-просветительского общества "Арарат" Манвел Долбакян. Очень грамотная статья, об которую могли бы обломать безумные фантазии и зубки современные азербайджанские лжелитературоведы, но увы, они предпочитают не видеть того, что противоречит их таким желанным, но увы, абсолютно бредовым теориям по присваиванию всех и вся"...

0