Hamısın tapa bilirəm, Birin tapa bilmirəm
Bir belə məsel vardır ki, “doğru danışanın papağının qulağı yırtıq olur”. Mən bu barədə çox fikirləşmişəm ki, əcəba, doğru danışanın papağının qulağı niyə gərək yırtıq olsun? Fikirləşirəm, fikirləşirəm… axırda yəqin edirəm ki, hələ gərək belə də olsun.
          Məsələn, götürək ki, Məhəmməd Cəfər ağa vəfat edir, bir qədər pulu, mülki, malı və neçə nəfər uşaqları da qalır.
          Təşbihən, hacı Molla Feyzi əmi, bu imanın Allah kamil eləmiş kişi, hər növ olur isə uşaqlara qəyyum olub və hər ixtiyarı da yədi-təsərrüfünə keçirir. Söz gəlişi, uşaqların anasına naməhrəm olmasın deyə, nigah da oxudur. Bəli, müsəlman olan adam gərək belə də olsun… Və səğirlərində pulundan çox xərc olmamaqdan ötrü nökərləri-zadları da azad edir. Ancaq uşaqlar nökərlərin xidmətlərin dəröhdə edə bilirlər, eləməselər də yaramaz; çünki Hacı əmi şapalaqlayır. Qaldı ki, mülk, mal və pul - onları da icarəyə və muamiləyə verib işlədir.
          Bəli, vəqt o vəqt olur ki, uşaqlar böyüyürlər, indi gərək Hacı əmi uşaqlara hesab versin.
          Hesab isə barmaq hesabından başlanır, yanında yatır, palçığa batır, elə qabil bir şey qalmayır ki, Hacı əmi uşaqlara versin. Burasını istəyirəm ərəbcə deyim ki, başa düşən olmasın: deməli ki, Haci əmi “bəllətü” edib “həzmi-rabə”dən oturmuş olur.
          Hə, imdi deyəcəksən ki, bu sözlərinin yuxarıda dediyin misal ilə nə münasibəti var?
          Yox, əzizim, bir dayan, qoy sözümü ayağa kim deyim, gör münasibəti var, yainki yoxdur.
          Vəqt ki, iş bu məqamə yetişir, cəmaət arasında bu söz danışılır, məsələn, bir qəzetə müxbiri də bu sözləri eşidir, götürüb qazeteyə yazdırır.
          Hərçənd Hacı əmi oylə israfçı adam deyil ki, ildə beş-on manat verib bir qəzeteyə abunə olsun və yainki gündə bir şahı verib bir nömrə alıb oxusun. Ancaq qonşudan alıb oxuduğu müftə qəzetedə nagah görür ki, bu əhvalat yazılıb, hələ olan kişinin acığı tutub, iki əlli bir qapaz müxbirin başına oylə ilişdirir ki, yazığın papağının nədir ki, öz qulağı yırtıq olur. Odur ki, deyirəm, hələ belə də gərək olsun…
          Amma burada yenə bir az fikirləşirəm; fikirləşirəm ki, Hacı əmi müxbirin başına qapazı neçün ilişdirdi?
          Tapıram ki, Hacı əminin elədiyi əməlin yazdığına görə…
          Fikirləşirəm ki, müxbir bu sözlərin yalandan yazıb imiş, yoxsa doğurdan?
Tapıram ki, doğurdan yazıb imiş.
Fikirləşirəm ki, bu əməl yaxşı əməl [deyil] imiş, hətta hacı əminin xuşkə möminliyinə də yaraşan əməl deyil imiş.
          Fikirləşirəm ki, pəs Hacı əmi qapazı öz başına ilişdirməyib müxbirin başına neçün ilişdirdi və halonki bu əməli işləyən hacı əmi özü imiş, müxbirin təqsiri nə imiş? Əcəba, buralarını hərçi fikirləşirəm, tapa bilmirəm ki, tapa bilməyəcəyəm. Deyirəm, görəsən diqqət edim, bunu tapa biləcəyəmmi?
          Tapa bilsəm də Hacı əmini başa sala biləcəyəmmi? Amma, heyhat!.. Indi hər kəs bunu tapa bilsə və Hacı əmini də başa sala bilsə, buyursun, bu iş mənim işim deyil!..

Yadigar

          Mərhum Həsənbəyin vəfatı münasibətincə lazım idi ki, bütün Qafqazda olan şəhərlərdən biz şamaxıların üstümüzə sər-səlaməti teleqramları çəkiləydi… Çünki o mərhum bizim öz şamaxılımız idi, o bizim öz adamımız idi; daha doğrusu, o bizim mənəvi atamız idi.
          Amma Qafqaz əhli bu barədə səhv etdilər, götürüb Bakıya teleqram elədilər, nə bilim “Irşad”a yazdılar…
Bainhəməl biz yenə öz vəzifəmizi ifa etməkdə qüsurluq etmədik, o mərhumu yadımızdan çıxarmadıq, demək, onun bizdə olan həqqini əda etdik.
          Qərar qoyduq ki, onun ancaq möhtərəmə1 əyalına bircə teleqram edib sər-səlaməti verək. Hətta bu xüsusda çox danışdıq da, hələ də danışırıq, yenə də danışacayıq; çünki o mərhumu yadımızdan çıxarda bilmərik! Şərt teleqram vurmaqda deyil: hər  mətləbin üstündə gərək danışıq olsun, danışılır, danışırlar, axırda iş bir yerdə qərar tutar; necə ki, elə belə də oldu, yəni teleqramı mövqüf edib, mərhumun yadiğarına şəhərimizdə olan uşqolaların birində tək bircə nəfər yetim uşaq oxutmaq fikrinə düşdük; demək ki, müsadimeyi-əfkardan bariqeyi-həqiqət partladıq! Afərin bizə! Mərhəba bizə!
          O idi ki, bu xüsusda götür-qoy elədik, götürdük qoyduq, qoyduq götürdük, qoyduq götürdük, götürdük qoyduq, bircə xırda qalmışdı ki, iş lap düzəlsin, nagah vəqtsiz xoruz kimi şoğərib tək səbir bu yandan bannadı, səbrin səsinə diksinib yuxudan ayıldım, bir bu tərəfə, bir o tərəfə nəzər saldım, gördüm ki, hamı xorhaxornan yatıb. Tez kağız-qələmi götürüb, bu neçə kəlməni sizə yazıb, dübarə başımı yasdığa və getdim yuxuya. Hərçənd ev isti, yorğan-döşək qalın, yuxu şirin, heç bir də oyanmağa ümidim yoxdur; amma yenə vəsiyyət yüngüllükdür, budur sənə deyirəm, aşna: əhyana, oyandım, mabədini də yazaram, yox, əgər oyana bilmədim, nə bir eybi varmış: yar baqi, söhbət baqi, o dünyada görüşüb zəbanı-ərz

Ləbbəyk icabət
Sevgili, yeganə “Irşad”ımızın 272-ci nömrəsində “Ümum müsəlmanlara!” sərlövhəli məlaləyi oxuduqda şairir-həcvgu Əşrəfin şu qitəsi xatirimə gəldi:
          Ey vətən, ver əlini bir sıxayım,
          Əlimizdən gediyorsun, adiyo!
          Çeşemi-şəfqətlə baxıldıqca sana,
          Məni məhzun ediyorsun, adiyo!
          Qayəti-təhəssürümdən nə yapacağımı şaşırıb sərasimə həmvətənlərim olan Şamaxı əhlinə təvəccöhümdə nə gördüm? Bütün şəhər əhli mütəəssir olub, ümumi bir pərişanhallıq ilə rəfiqim Səhhətin şu beytləri ilə mütərənnüm olmaq istəyirlər:
          Ey vətən, getmə ki, əldən gedəriz1
          Biləriz fərz sənin xidmətini!
          Nədi-can eşqinə isar edəriz,
          Istəriz vəzi-fəlah heyətini!
          Iştə ‘Irşad”a dadrəslik məqamında əl uzatmağa mayil olan həmvətənlərindən tazə il üçün abunə olmağa iki yüzə qədər zəvati-giram kəmali-rəğbət ilə amadədirlər. Ancaq “Irşad” idarəsində abunə dəftərinin hələlikdə açılmayıb və açılması ədibi-mücahadimiz Ağayev cənablarının Qafqaza müsafirətindən sonraya qaldığına görə hal-hazırda abunə ola bilmeyirler. Ümidvarız ki, inşallah, tamam Qazqaz müsəlmanları və sairin himmət edib, əl-ələ verib “Irşad”ın dəvam və bəqasına ifayi-himmət edəcəklər və bu mənbəi-feyzin qapanmasına millət naimə razı olmayacaqlar.
          Iştə, hamıya məlum olduğu kimi, biz Şamaxı əhli əksər biladi-Qafqazdan fəqir və kəmtəvana olduğumuz halda, az da olur isə bu qədərcik “Irşad”a xidmət edəcəyik. Bizə nisbətən hər vilayət kömək edər isə “Irşad” qapanmaz güman edirəm.
          Milliyəti yad eyləyin, ey ümməti-naci!
          Pək təhlükəli xəstədir islam məzaci!

Xaqani

Ey fələk, zülmün əyandır…

      Sən, əmma, hələ qanma!
      Inanmırsan, inanma!
      Fərəhlən əməlindən,
      Utanmırsan, utanma!...

Mən belə esrarı qana bilmirəm

Derlər, a qanmaz, de yıxıl, ol, qurtar!
He, balam, doğrusu, ay dadaş, mən dəxi
Məsləhət ondan o yana bilmirəm!..

Sual-cavab
- Görmə! - Baş üstə, yumaram gözlərim.
   - Dinmə! - Mutiəm, kəsərəm sözlərim.
   - Bir söz eşitmə! - Qulağım bağlaram.
   - Gülmə! - Pəkey, şamu səhər ağlaram.
   - Qanma! - Bacarmaram! Məni məzur tut,
                   Böyləcə təklifi-məhali unut!
                   Qabili-imkanmı olur qanmamaq?
                   Məcməri-nar içrə olub yanmamaq?
                    xəmuş atəşi-suzanını,
                   Qıl məni asudə, həm oz canın!

Qorxuram

Leyk, bu qorxmazlıq ile, doğrusu,
Ay dadaş, vallahi, billahi, tallahi,
Harda müselman görürem, qorxuram!..
Bisebeb qorxmayıram, vecgi var,
Neyleyim axır, bu yox olmuşların
Fikrini qan-qan görürem, qorxuram
Qorxuram, qorxuram, qorxuram!..

Uşaq ve buz

Eriyib suya dönersen,
Axıb çaya gedersen!”